7501 No.’lu Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (Resmi Gazete 11 Mayıs 2024)

11 Mayıs 2024 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7501 No.’lu Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile birlikte özellikle yenilenebilir enerji yatırımları alanına yönelik önemli değişiklikler yapıldı.

Bu kapsamda örneğin; yüzer santraller için yeni hükümler belirlendi; lisanslı ve lisanssız yüzer GES’lerin kurulmasına olanak tanındı; enerji verimliliği destekleri ile ilgili yeni düzenlemeler yapıldı; doğalgazın ülke sınırları içerisinde sıvılaştırılarak doğrudan LNG olarak pazarlanması imkanı getirildi; YEKA yarışmalarında Türk Lirası şartı kaldırıldı; on yılını dolduran lisanssız santrallerin piyasa faaliyetlerine yönelik hükümler yeniden belirlendi; hayata geçmeyen projelere sonlandırma ve tadil hakkı verildi.

Ana hedefi, enerji sektörü ve madencilik alanındaki yatırımların önünü açarak Türkiye’nin enerji güvenliğini artırmak ve ekonomik büyümeyi desteklemek olan tüm bu değişikliler ile ilgili aşağıda daha detaylı bilgiler verilmiştir.

1. Maden Kanunu ve UMREK Kodu Düzenlemeleri

3213 sayılı Maden Kanunu'nun mevcut 24. maddesi değiştirilmiştir. Bu değişiklikle I. Grup, II. Grup, III. Grup ve V. Grup madenler için UMREK (Ulusal Maden Kaynak ve Rezerv Raporlama Komisyonu) Koduna göre raporlama gönüllülük esasına dayalı olacak ve sadece IV. Grup madenler için zorunlu kalacaktır. Düzenleme, raporlama maliyetlerinin azaltılmasını ve küçük ile orta ölçekli şirketlerin faaliyetlerini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.

2. MTA Genel Müdürlüğü Çalışmaları

7501 sayılı Kanun ile yapılan düzenlemeye göre, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) arama ruhsatı kapsamında bulduğu madenler için kendi hazırladığı raporlarla buluculuk hakkını kazanacak ve UMREK raporu hazırlanması gerekmeyecek. Böylece, MTA Genel Müdürlüğünün buluculuk hakkı edinmesiyle hammadde talebinin karşılanmasının hızlanması amaçlanmaktadır. Ayrıca, arama ruhsat süresi sonuna kadar MTA’ya devredilen ruhsatlar ihale edildiğinde, elde edilen gelirin %50’si MTA’ya kaynak geliri olarak aktarılacaktır.

3. Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları (YEKA)

7501 sayılı Kanun ile yapılan düzenlemeyle, deniz ve göllerde yenilenebilir enerji santrali kurulumu için imar planı şartı kaldırılmıştır. Değişiklik, 3621 sayılı Kıyı Kanunu'nun ilgili maddesini değiştirerek, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından YEKA olarak ilan edilen alanlarda imar planı olmaksızın santral kurulmasına izin vermektedir. Ancak bu hüküm, içme ve kullanma suyu rezervuarları, sulak alanlar ve kıyı-sahil şeritlerini kapsamamaktadır. Ayrıca, baraj, suni ve tabii göllerde de hidrolik kaynaklara dayalı ön lisans veya üretim lisansı sahibi kişilere imar planı şartı aranmadan santral kurma imkânı tanınmaktadır. Bu bağlamda DSİ veya sulama birlikleri tarımsal sulama amaçlı tesislerin elektrik ihtiyaçlarını karşılamak için lisanssız elektrik üretim tesisi kurabilecektir. Belediye sınırları içinde kalan alanlarda da DSİ'nin izniyle belediyeler ve bağlı kuruluşlar yenilenebilir enerji tesisi kurabilecektir.

4. Doğal Gaz ve LNG Düzenlemeleri

Yüzen LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) tesislerinin işletilmesi ve yer değişikliğiyle ilgili istisnalar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın görüşü alınarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından belirlenen usul ve esaslara göre düzenlenecektir. Mevcut depolama tesisleri, kapasite artışları veya yeni tesislerin sistem erişimine ilişkin hükümlerden belirli bir süre muaf tutulabilir; bu süreçte Bakanlık ve EPDK'nın görüşleri dikkate alınacaktır. Depolama şirketleri, sundukları hizmetlere ilişkin birim fiyatlarını ve tesis kapasitelerini yayımlamak zorundadır. Doğal gazı sıvılaştırmak amacıyla yurt dışına ihraç veya yurt içinde satış için kurulan tesisleri işletecek şirketlerin EPDK'dan lisans almaları gerekmektedir. Bu lisans başvuruları, tüzel kişilerin teknik ve ekonomik kapasitelerini göstermelerini ve yönetmeliklerde belirtilen diğer şartları yerine getirmelerini gerektirir. Sıvılaştırma tesisi işletmecileri, faaliyet gösterdikleri tesislerin ilgili standartlara ve teknik kriterlere uygun şekilde yapılmasından ve işletilmesinden sorumludur.

Ayrıca, her bir ülke için ayrı ayrı ihracat lisansı verilmesi uygulamasından vazgeçilmesi ve birden fazla ülke için “tek ihracat lisansı” verilmesi uygulamasına geçilerek, ihracat fırsatlarının zamanında değerlendirilmesi ve piyasaya girişin kolaylaştırılması amaçlanmaktadır. Bu değişiklikler ile hem yerli hem de ithal edilen doğal gaz yerel olarak sıvılaştırabilecek ve böylece doğal gazı LNG olarak doğrudan ve kolayca pazarlayabilmenin önü açılacaktır.

5. Elektrik Üretim Tesisleri

YEKA yarışmalarında tavan fiyatın artık Türk Lirası üzerinden belirlenmesi ve bu fiyatın yarışma sürecinde güncellenmesi kuralı kaldırılmıştır. Yarışmaya ilişkin kurallar ve sonuçta belirlenen fiyat veya bedel yarışma şartnamesinde belirlenen süre boyunca YEK Destekleme Mekanizması kapsamında değerlendirilecektir. Böylece günün değişen koşullarına bağlı olarak yatırımları geciktiren unsurların bertaraf edilmesi ile daha dinamik bir yapı amaçlanmaktadır.

On yıllık süresini tamamlayan lisanssız üretim tesisleri için ise, lisanslı üretim faaliyetine geçiş şartları değiştirilmiştir. Tesis sahipleri, talep etmeleri ve lisans alma bedeliyle birlikte elektrik piyasasındaki saatlik piyasa takas fiyatının güncel YEK Destekleme Mekanizması fiyatından yüksek olması halinde, bu farkı YEK Destekleme Mekanizmasına katkı bedeli olarak ödeyerek lisanslı üretim faaliyetine geçebileceklerdir. Bu değişiklikle, YEK Destekleme Mekanizmasına ödenecek katkı tutarı tavan fiyat olarak belirlenmiştir. Lisans alınması, lisans süresi ve diğer konular EPDK tarafından belirlenecektir. Lisanssız üretim tesislerinin devam eden faaliyetleri için ise, üretilen fazla elektrik enerjisi için piyasa takas fiyatı tavan olmak üzere uygulanacak fiyat ve usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecektir.

Bu sayede on yıllık süresini tamamlayarak lisanslı üretim faaliyetine geçecek üretim tesislerinin, YEK Destekleme Mekanizmasına dahil olarak veya YEKA yarışmaları sonucunda üretim lisansı alarak lisanslı üretim faaliyeti gerçekleştiren diğer tesislerle uyumlu şekilde gelir elde etmesi sağlanmış olacaktır. Bununla birlikte lisanssız elektrik üretim tesislerinin lisanslı elektrik üretim faaliyetine geçişi için lisans alma bedeli koşulu eklenerek Devlet bütçesine ilave gelir sağlanacaktır.

6. Enerji Verimliliği

Kanun çerçevesinde, 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu'nun 3. ve 8. maddelerinde yapılan değişikliklerle enerji verimliliği desteklerine ilişkin sektörel kısıtlamalar kaldırılmış, destek bedelleri 10 kat artırılmış ve enerji yoğunluğu azaltımı kriterlerine ek olarak karbon yoğunluğu ile spesifik enerji tüketimi azaltımı kriterleri getirilmiştir. Madde ile, enerji verimliliği desteklerinden faydalanmak isteyenler için sektörel kısıtlamanın kaldırılması, emisyon ve spesifik enerji tüketimini azaltma kriteri de tanımlanarak hem enerji verimliliği proje desteklerine hem de enerji ve/veya karbon yoğunluğunu veya spesifik enerji tüketimini azaltan tüzel veya gerçek kişilere verilen desteğe başvuru imkânı getirilmesi amaçlanmaktadır.

Yapılacak destekleme ödeme miktarlarında üst limitler Verimlilik Artırıcı Projeler (VAP) kapsamındaki projeler için 15 milyon TL, gönüllü anlaşmalar için ise 10 milyon TL’ye çıkarılmıştır. Her iki alanda da desteklenecek yatırım miktarı, bu üst limitler ile sınırlı olmak üzere toplam yatırım tutarının yüzde 30’unu geçemeyecektir.

Bakanlıktan yapılan açıklama uyarınca, koşulların değişmesi ve Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik ile uygulama usul ve esaslarında ikincil mevzuat çalışmaları yapılacak ve bu çalışmalar tamamlanıncaya kadar başvurular alınmayacaktır.

7. Elektrik Piyasası

Değişikliklerle, Elektrik Piyasası Kanunu'na eklenen maddeye göre, olağanüstü hâl kararı alınan veya genel hayata etkili afet bölgesi ilan edilen yerlerde, elektrik hizmetlerinin kesintisiz sağlanabilmesi için geçici süreli elektrik enerjisi talepleri Kurul kararı ile karşılanabilecek ve EPDK'ya yetki verilecektir.

6446 Sayılı Kanun'a eklenen bir fıkra ile, elektrik dağıtım tesisleri veya nakil hatlarına ilişkin irtifak alanının teknik kriterlere dayanarak belirleneceği ve bu sayede enerji nakil hatlarına ilişkin kamulaştırma bedellerinin belirlenmesinde netlik sağlanacağı ifade edilmiştir.

Ayrıca, Elektrik Piyasası Kanunu'nda yapılan değişiklikle eklenen geçici maddeye göre, pandemi veya savaşa bağlı mali artışlar veya teknik zorluklar nedeniyle yatırımları gerçekleştiremeyen lisans başvuru sahiplerine EPDK'ya başvurarak lisanslarını iptal etme hakkı tanınmıştır. Bu kapsamda, YEKA yarışmaları sonucunda imzalanan sözleşmeleri iptal etmek isteyen tüzel kişilerin de belirli bir süre içinde Bakanlığa başvurarak hak ve yükümlülüklerini sonlandırabileceği öngörülmüştür. Böylece kurulamayacak tesislere tanınmış olan bağlantı kapasitesi serbest bırakılmış olacaktır. Bu sayede ortaya çıkan kapasite, daha kısa sürede kurulabilecek yeni yatırımlara tahsis edilebilecek olup daha etkin ve hızlı bir şekilde üretime dönüşmesi sağlanacaktır.

8. Nükleer Enerji

Yapılan değişiklikle, 7381 Sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu’nun “İşletenin sigorta yaptırma veya teminat gösterme zorunluluğu” başlıklı 14. maddesine eklenen bir fıkra ile nükleer madde taşıyan kişinin talebi, nükleer tesis işletenin izni ve Nükleer Düzenleme Kurumu’nun onayıyla, taşıyıcının sorumluluğunu üstlenme imkânı sağlanmıştır. Bu düzenleme kapsamında, işleten Nükleer Düzenleme Kurumu’nun onayıyla sigorta yaptırma veya teminat gösterme yükümlülüğünü taşıyıcıya devredebilecek ve bu yükümlülüğü devralan taşıyıcı işleten olarak sorumlu olacaktır.

Autor: Müge Şengönül