Türkiye'de Acente Kavramı

Acente kavramı, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK m. 102 ve devamı) düzenlenmiş olup yerleşik bir satış ve dağıtım organizasyonu modelini temsil eder. Özellikle bir şirketin kendi şubesini veya iştirakini kurmaksızın belirli bir bölgede ürün veya hizmetlerini satmak istemesi halinde acente kullanımı uygun bir yöntemdir.

İçindekiler

• Acente nedir?
• Acentenin özellikleri nelerdir?
• Acentenin yükümlülükleri nelerdir?
• Acentenin hakları nelerdir?
• Acentenin ekonomik olarak hangi durumlarda tercih edilmesi uygundur?

Acente Nedir?

TTK m. 102/1’e göre acente; bir işletme (tacir) adına, belirli bir yer veya bölge içinde, sürekli olarak ticari işlere aracılık etmeyi veya bunları tacir adına akdetmeyi, - tacirin işletmesinin çalışanı, vekili, ticari mümessili, satış elemanı veya benzeri şekilde ona bağımlı bir hukuki konumda olmaksızın- , bir sözleşme ilişkisine dayanarak üstlenen kişidir.

Acentenin Özellikleri Nelerdir?

Acentenin başlıca özellikleri şunlardır:

1. Sözleşmeye dayalı ilişki: Acente ile işletme arasındaki ilişki bir acentelik sözleşmesine dayanır.
2. Bağımsızlık: Acente, işletmenin çalışanı değildir ve onun organizasyonuna dâhil edilemez. Herhangi bir hiyerarşik talimat yapısına tabi değildir. Kendi çalışma saatini ve faaliyetlerini yürütme şeklini kendi başına belirler.
3. Bölgesel yetki (Bölge veya Yer ile Sınırlı Olma): Acente genellikle belirli bir bölgeden sorumludur.
4. Süreklilik: Acente ile işletme arasındaki ilişki sürekliliğe dayanmalıdır. Burada kastedilen çok uzun sürmesi değil, taraflar arasında kesintisiz ve devamlı bir iş birliğine yönelik olmasıdır.
5. Tacirin menfaatine faaliyet: Acente, işletmenin (tacirin) işlerini geliştirir veya işletme adına bu işleri sonuçlandırır.

Acentenin Yükümlülükleri Nelerdir?

TTK hükümlerine göre acentenin başlıca yükümlülükleri şunlardır:

• İşlere aracılık ve akdetme: Acente, işletme adına işlere aracılık eder veya bunları akdeder, ancak kendisi sözleşmenin tarafı olmaz.
• Sadakat ve özen borcu: Acente, işletmenin menfaatlerini gözetmeli ve işlerini basiretli bir tacir gibi yürütmelidir.
• Bilgi ve bildirim yükümlülüğü: Acente, aracılık ettiği işler, müşterilerin mali durumu ve bu durumdaki olası değişiklikler hakkında işletmeyi düzenli şekilde bilgilendirmelidir. Ayrıca, piyasa ve iş koşullarındaki önemli gelişmelerden de işletmeyi haberdar etmelidir.
• Rekabet yasağı: Acente, işletmenin izni olmadan rakip işletmeler için faaliyet gösteremez.
• Hesap verme ve iade yükümlülüğü: Acente, faaliyetleri kapsamında elde ettiği tüm değerleri (örneğin ödemeler, belgeler) düzenli şekilde muhasebeleştirmeli ve işletmeye aktarmalıdır.

Acentenin Hakları Nelerdir?

TTK hükümleri çerçevesinde acenteye tanınan başlıca haklar şunlardır:

• Komisyon hakkı: Acente, aracılığıyla işletme adına bir sözleşme yapılması halinde komisyona hak kazanır. İşletmenin söz konusu sözleşmeyi kısmen, tamamen veya öngörüldüğü şekilde yerine getirmeyeceği belli olsa dahi, acente komisyon hakkını korur; ancak sözleşmenin ifa edilmemesi, işletmeye atfedilemeyen nedenlerden kaynaklanıyorsa bu hak ortadan kalkar.
• Müşteri koruma komisyonu (izleyen komisyon): Acentelik sözleşmesi sona erdikten sonra da, acentenin faaliyetlerine dayanan sözleşmeler için komisyon talep edebilir.
• Bilgi alma hakkı: Acente, aracılık ettiği veya akdettiği işler hakkında bilgi ve hesap alma hakkına sahiptir. Ayrıca sözleşmeyi ifa için gerekli tüm bilgileri talep edebilir.
• Alıkoyma hakkı: Acente, işletmeye ait varlıklar üzerinde, kendi alacakları ödenene kadar alıkoyma hakkına sahiptir.
• Tekel hakkı (münhasırlık): Yazılı olarak aksi kararlaştırılmadıkça, müvekkil aynı bölgede aynı iş kolunda birden fazla acente atayamaz.
• Sözleşmenin sona ermesinde tazminat hakkı: Acentelik sona erdiğinde, acente; (i) kazandırdığı müşteriler sayesinde müvekkil önemli menfaat sağlamaya devam ediyorsa, (ii) bu müşterilerle yapılacak sözleşmelerden doğacak komisyon hakkını kaybediyorsa ve (iii) olayın özelliklerine göre tazminat ödenmesinin hakkaniyete uygun olması durumlarında, tazminat talep edebilir. Ancak acente haksız yere sözleşmeyi feshetmişse veya müvekkilin (işletmenin) haklı fesih sebebi varsa bu hak doğmaz.

Acentenin Ekonomik Olarak Hangi Durumlarda Tercih Edilmesi Uygundur?

Acente kullanımı özellikle şu durumlarda ekonomik açıdan uygundur:

• Bir işletme belirli bir bölgede faaliyet göstermek istiyor ancak orada kendi şubesini veya iştirakini kurmak istemiyorsa,
• Maliyet ve risklerin azaltılması isteniyorsa (acente genelde komisyonla çalıştığı için sabit personel, ofis ve altyapı maliyetleri yoktur),
• Yalnızca tek seferlik işlemlerin ötesinde sürekli bir pazar varlığı gerekiyorsa,
• İşletme, özellikle Türkiye pazarına giriş veya belirli bir bölgede iş ilişkilerinin geliştirilmesi bağlamında, yerel bilgi birikiminden ve mevcut ağlardan faydalanmak istiyorsa.

Türkiye'de Acentelik Konusunda Hukuki Danışmanlık

Yukarıdaki hususlar acentelik sürecine ilişkin sadece bir fikir vermektedir. Türkiye'de acentelik kavramı ile ilgili bireysel tavsiye almak için lütfen doğrudan hukuk büromuzla iletişime geçin. 

Şirketler hukuku alanında başka sorularınız mı var? Şirketler hukuku danışmanlığımız hakkında daha fazla bilgi edinin.